Kruiskerk

Adres
Nieuwstad 5
9251 LM  BURGUM
Routebeschrijving (Google Maps)

Koster/beheerder
dhr. A. van der Land
M 06 22240870
E kosterkruiskerk@pgburgum.nl

Kruiskerk of Krústsjerke

“Kruiskerk van Burgum draagt de tragiek in zich van de ondergang gered te zijn”, aldus historicus en architectuurkenner Peter Karstkarel, over de volgens hem  mooiste kerk van het noorden van Nederland.

Tijdens een verbouwing in 1611/1612 zijn de zijbeuken  afgebroken. Zij worden beschouwd als onbruikbare ruimten en het opknappen niet waard. In bouwtechnisch  opzicht een enorme blunder. De zijbeuken  dienen als steunberen. In mei  1952 wordt de kerk zelfs gesloten wegens instortingsgevaar. Na een grondige restauratie van 1952-1957 zijn de zijbeuken weer aangebracht, maar in een kleiner formaat kloostermop. Alle pilaren in de Kruiskerk staan uit het lood en de kroonluchter voor het orgel hangt dan ook niet in het midden.

De geschiedenis gaat terug naar het einde van de 11^e eeuw. Toen is er op een fundament van zwerfkeien  een eenvoudig  romaans zaalkerkje van tufsteen met zadeldaktoren neergezet. Zo’n honderd jaar later, eind 12^e begin 13^e eeuw wordt het eenbeukige kerkje omgebouwd tot een driebeukige kerk van kloostermoppen, opgetrokken in Romano-Gotische stijl. De nok reikt tot bovenaan de toren. Voor de juiste verhouding is er een stuk bovenop gebouwd met kleinere bakstenen en voorzien van een torenspits.

Vandaar een dubbel stel galmgaten. De omvang is  het zelfde gebleven, waardoor de toren wat klein en iel is uitgevallen.

Door de komst van het Bergh-klooster in de 14^e eeuw ondergaat de kerk opnieuw een verandering. De kerk moet imposanter worden: er worden dwarspanden of transepten aangebracht. De Kruiskerk of Krústsjerke is dus geen echte kruiskerk, maar in het dagelijks leven wordt de Sint Martinus- of Sint Maartenskerk wel zo genoemd.

Bijzondere architectonische elementen van de Kruiskerk zijn de geribde of hoekige pilaren die in weinig kerken voorkomen. Het plafond is verdeeld  in zeven koepelvormige gewelven, sommige met rijk  geprofileerde sluitingen, met elk een eigen symbool. Tijdens de restauratie zijn ook delen van de gewelfschilderingen weer te voorschijn gekomen. Verder valt de rust op van het door zeven hoge ramen en twee lage leprozenvensters verlichte koor, waar in zich een zevental nissen bevinden. Bijzonder zijn ook het Van Dam-orgel uit 1788, de preekstoel uit de 17^e eeuw, de drie herenbanken en twee staande grafstenen in de transepten.

(foto Kees van der Werf en tekst Sjaak Beek)

Noot: Het boekje Van Sint Maartens-en Kruiskerk van Sjaak Beek is uit verkocht. Het is in herdruk.

 

Informatie Van Dam-0rgel Kruiskerk Burgum

Van Dam orgel 1743